Michiel Paalvast - Schilderen als je verhouden tot een werkelijkheid in beweging.

 

Voor alles is Michiel Paalvast schilder. Een schilder die met verf, vorm en kleur een herkenbare wereld oproept: de wereld om hem heen. Wie door zijn oeuvre  wandelt, herkent straten, kaden, steegjes. Middelburg, Veere, Westkapelle. Paalvast schildert ze trefzeker, met heldere kleuren. Als het nodig is krijgen vormen stevige contouren. Maar er is iets bijzonders met zijn schilderijen. Hoewel je de plekken waar hij schildert kunt herkennen, zijn ze geen letterlijke weergave van wat hij zag. De lijnen waarmee hij een gebouw of een gevel aangeeft zijn er in het echt natuurlijk niet. Lijn is altijd een abstractie, waarmee iets kunt oproepen wat in het hoofd van de kijker vorm krijgt.  Ook de kleuren zijn niet een-op-een de weergave van de zichtbare werkelijkheid. Het kan zijn dat Paalvast hetzelfde rood kiest als de steen van de gevel die hij schildert. Maar er zijn ook gele gevels te zien zonder dat die kleur in werkelijkheid te zien is. Ook de straat is kan roze zijn in plaats van grijs of bruinrood en er kunnen helderblauwe schaduwen op vallen. Stofuitdrukking ontbreekt. Paalvast doet geen moeite om steentjes te suggereren of tegels. De bomen, de bloemen en de bloeiende struiken die regelmatig een sterk contrast vormen met de hoekige lijnen van de gebouwde omgeving lijken ‘echt’. Maar ook die zijn geabstraheerd.  Paalvast volstaat met een ritmische schriftuur die ze karakteriseert.

Het resultaat van waarnemen, kiezen, weergeven en veranderen is altijd een spannend schilderij.  De bron is herkenbaar, maar is niet meer en ook niet minder dan een aanleiding om het sterkst mogelijke schilderij te maken dat Paalvast op dat moment in zijn vingers heeft. Daarbij verhoudt hij zich niet alleen tot wat hij ziet, maar ook tot wat hij weet en voelt én tot wat  collega's  vóór hem hebben gedaan.  Hij bouwt er op voort, geeft commentaar en hij voegt  er het nodige aan toe.

Af en toe is een werk van een collega letterlijk de aanleiding. Zo schilderde Paalvast in 200? een compositie waarin ‘Gezicht op Haarlem’ van Jacob Ruysdael is te zien. Paalvast geeft het op zijn eigen karakteristieke manier weer.  Krachtig, vereenvoudigd. En schildert er nadrukkelijk de zware zwarte lijst omheen, met op de grens van schilderij en lijst een verwijzing in geel naar de gouden rand in de oorspronkelijke lijst.  De lijst is een kader waarmee Ruysdael de werkelijkheid die hij weergaf afbakende en er tegelijkertijd toegang toe verleende. Dat interesseert Paalvast. Hij trekt vanaf de hoeken van de lijst lijnen naar de hoeken van zijn eigen doek en bouwt om de compositie van Ruysdael een perspectivisch raster dat associaties biedt met de tegeltjes waarmee 17e -eeuwse interieurs werden verfraaid.  Dat raster suggereert een ruimte waarin Paalvast een tafeltje en een stoel plaatst. Dit interieur is niet natuurgetrouw, maar nadrukkelijk een constructie. Zo maakt Paalvast zichtbaar wat schilderkunst is: een reconstructie van de werkelijkheid, een illusie in verf, vorm en kleur. Hij maakt de afspraak zichtbaar tussen schilder en publiek. Een afspraak die al een paar eeuwen oud is, maar steeds opnieuw kan leiden tot spannende ontmoetingen.

Op zoek naar die spanning wisselt Paalvast van invalshoek. De natuur kan een tijdlang het dorps- of  stadsgezicht  vervangen. In 2015 creëert hij een prachtige reeks kleine schilderijen waarin het landschap meer nog dan voorheen een abstractie is, een avontuur van vibrerende kleuren en beweeglijke penseelstreken. Dat zinderende spel beïnvloedt een volgende fase, waarin Paalvast zijn onderwerpen losser dan voorheen schildert. En er duikt een nieuw fenomeen op. Eerder schilderde hij al wel stillevens, met een aan Matisse herinnerend onderzoek naar het platte vlak, illusie en het weergeven of juist ontkennen van ruimte. In 2017 verkent hij die invalshoek vaker.  Een tafeltje met gebogen poten draagt een Philodendron, een gatenplant, voor een behang van ritmische lijnen die blaadjes en bloemen oproepen.  De kleuren zijn kunstmatig, het tafeltje is lichtgrijsblauw, de lijnen van het behang hebben dezelfde tint. De schaduw die tafeltje op muur en vloer werpt is geel en bruin.

Een jaar later heeft hetzelfde schilderij een bezoeker gekregen in de vorm van een koolmeesje dat door zijn plaats in de compositie de lijn tussen plant en door tafel geworpen schaduw benadrukt. Opvallend is  verder de driedimensionaliteit van het vogeltje. Het zit op een met lijnen getekend blad op het behang. Zo stelt Paalvast de spanning tussen het platte vlak en ruimtelijkheid op scherp. Ook de schaduw is sterker geworden en lijkt bijna een eigen leven te leiden. Ironie is hem niet vreemd, want de slak op de rand van de pot waarin de plant staat is verdwenen. Wellicht is de gevederde bezoeker daar debet aan.

 

In de stillevens speelt die spanning ook de hoofdrol. Het patroon van gele vlekken dat een donkerblauw tafelkleed siert is zó sterk aangezet dat het net zo belangrijk wordt als het kleed zelf. Verder doorkruist het patroon het perspectief. Door op de achtergrond rode en blauwe stoken behang af te wisselen verlies je ook hier het illusionaire houvast.  Ondertussen etaleert Paalvast ook zijn schilderkunstige virtuositeit. Zoals in de subtiele weergave van de blauwe motieven op de porseleinen vaas.

In zijn meest recente werk krijgt de lijst die we bij Ruysdael tegenkwamen een nog prominentere rol. De titels bevestigen dat. ‘Framed View’ bijvoorbeeld, biedt een blik op een steegje - wellicht in Veere - op een zomerse dag. Bloeiende bloemen gaan uitdagend de strijd aan met de stenen omgeving waarin ze zijn geplaatst. Vier vlakken omlijsten  het tafereel, als wanden, vloer en plafond van een kamer. Elk hebben ze een ander motief, echo’s van de bloemen uit het tafereel waar de kamer uitzicht op biedt. In één van de hoeken staat een stoel klaar voor de toeschouwer. Die vanaf die plek ziet dat in de andere hoek vanuit het vloerkleed een  lijn naar boven komt die zich het tafereel in beweegt. Zo krijgt de verbinding tussen illusie en werkelijkheid nog een extra dimensie.

De volgende stap in de ontwikkeling van Paalvast is het introduceren van de maker zelf. In ‘Landscape-painting’ uit 2019 toont hij een man voor een landschap, met een grote kwast in zijn hand. Maakt hij een wandschildering? Of creëert hij het landschap zelf? Weergeven is een vorm van scheppen, kun je concluderen.  Ironisch is dat dit beeld van een schilder vorm krijgt in een tekening. Zo voegt Paalvast nog een extra laag toe aan dit werk. En de tekening oogt realistischer dan de meeste schilderijen, maar is door zijn zwart-wit karakter eigenlijk abstracter.

De schilder komt ook  voor in composities waarin lijst en ruimte samenvallen. Een variant daarop is een schilderij waarin een jongeman door een deuropening een ruimte binnenloopt. De crème vloer loopt door in de ruimte achter hem. De wand is beschilderd met een tropische tuin of een oerwoud. Zijwanden en plafond herinneren aan een lijst en zijn voorzien van een rood raster, zoals de tegels in ‘Gezicht op Haarlem’ en de roeden van een raam. Dat suggereert dat er buiten een  landschap is te zien dat overeenkomt met de wandschildering. Dit spel met de verbeelding stelt de vraag naar wat de aard van de werkelijkheid is. Bestaat wat wij zien alleen in onze verbeelding? Of is het er ook los van ons? En zo ja, is dat dan hetzelfde als wat wij zien? Het lijkt erop dat Paalvast opteert voor de oosterse visie. De Tao bijvoorbeeld, ziet de werkelijkheid als een ondeelbaar gegeven, waarin twee tegengestelde waarden – yin en yang - voortdurend in beweging zijn. Niet als  vaste tegenpolen zoals goed en kwaad, maar alleen in een onderling verband. Zo gezien vallen waarnemer en werkelijkheid  samen, net zoals waarnemer en beeld en werkelijkheid en beeld, zonder dat ze hetzelfde zijn. De werkelijkheid vormt de waarneming  en die vormt het beeld. En het beeld vormt de waarneming en die vormt de werkelijkheid. Die net zoals de waarnemer voortdurend in verandering is. Daarover gaat het werk van Michiel Paalvast. Schilderen als je verhouden tot een werkelijkheid in beweging. Maar altijd is het plezier en de uitdaging van het schilderen zelf aanwezig. Met de zichtbare werkelijkheid uit zijn eigen omgeving als startpunt schept Paalvast composities die ook de schilderkunst zelf tot leven brengen en die door een onmiskenbare levendigheid zowel ontzag oproepen als een opgewekt gevoel. Michiel Paalvast viert het leven met vorm en kleur.

 

Nico Out, februari 2020